Đôi Mắt trong Thi Ca

(Phần 2) 

(Kính tặng Giáo Sư Tô Đồng, Tiến Sĩ Nguyễn Đức Thái và Ban Chủ Trương
Tập San Chuyên Nghiệp Dược Khoa số 4 - chủ đề MẮT)
 
Hải Đà - Vương Ngọc Long 
7-2003

 
Mắt nhung là hình ảnh thật quí phái, trang đài, óng ả như tơ mềm ,êm ái như nhã nhạc…

Bao năm đi giữa kinh thành
Bao năm lẻ bóng, lẻ hình, lẻ đôi.
Cả kinh thành có những ai?
Cả kinh thành có một người mắt nhung!

Người ơi cứu vớt tôi cùng
Dành đôi mắt đẹp cho lòng rất đơn
Tôi còn mơ ước gì hơn!
Hai tay người chắp phím đờn cho tôi
Phải chăng tôi đã yêu rồi?
Hồn xin qùi dưới mắt người từ đây

Đêm qua buồn quá tôi say
Đã mơ một giấc mơ đầy mắt nhung!

Mắt Nhung (Nguyễn Bính)

Em đẹp như một bài thơ
Hồn nhiên như thể giấc mơ khôn cùng
Mắt nhung rải lối cõi lòng
Tóc huyền quấn quýt một vùng không gian.

Đôi Mắt Em (Sóng Việt)

Tóc mây nhè nhẹ buông lơi
Vai mềm như lụa, tuyệt vời mắt nhung
Nhìn vào cõi mộng mung lung
Hồn ai ngơ ngẩn tưởng chừng tương tư

(Bùi Vi Thiện)

Xin yêu thương đến trong hồn côi
Ru cơn đau qua miền thương nhớ
Qua đêm xanh độc hành mang lẻ loi
Ôi xanh xao tiếng than hờn oán
Đêm kinh đô muôn màu ngã bóng
Một người tìm "Sao" mắt em!

Loan Mắt Nhung (Huỳnh Anh)

Em về chốn ấy có hay nơi đây có một người
Vòng tay đơn côi về ôm gối chăn đợi chờ
Chờ em nơi hẹn cũ, chờ em trên lối xưa
Người tôi yêu màu mắt nhung tuyệt vời.

Màu Mắt Nhung (Đức Huy)

Nhung và lụa là những biểu tượng của mềm mại tha thướt. Màu Mắt Lụa dịu dàng hồn nhiên và quyến rũ làm sao :

Xưa em tóc ủ ngang vai,
nghiêng che mắt lụa, bổ đôi tuổi hồng.
Môi ngoan, hồng nhẹ màu son,
ru tình, giọng hát chớm ươm nụ sầu .

Ru Tình (Phạm Chung)

Có những đôi mắt rất là thánh thiện, mang tâm hồn nhân ái, vị tha và bao dung, mà con người trên đường đời trắc trở gian nguy, khi gặp cảnh éo le oan nghiệt, thường tìm đến để cầu xin che chở :

Đôi mắt nào của Chúa ở trần gian
Có soi thấu tận cùng miền u uẩn ?
Đôi mắt nào sáng như trời quang đãng
Hay ân cần chuyên chở lụy phiền tôi

Chẳng bao giờ thần thánh chịu hở môi
Tôi cũng thế nên sầu say lúy túy
Tôi cũng thế nên hờn cao ngất núi
Chờ em qua, rồi, để qua luôn ...

Đôi mắt nào của Chúa ở trần gian
Hãy phán đoán tâm hồn tôi, thánh thiện
Đôi mắt nào tuyệt vời linh hiển
Hãy tò mò thêm chút nữa, tình tôi !

Đôi Mắt Nào Linh Hiển (Nguyễn Tất Nhiên)

Những ánh mắt nhân ái suốt một đời, man mác hương vị thiền :

Mẹ như ánh mắt trăng rằm
Lệ từ bi chảy ngàn năm chẳng mòn
Vơi đầy đạo nghĩa sắt son
Tràn dâng biển Hạnh, ngập nguồn Tam Cương

Mẹ Về Mở Hội Vu Lan (Hải Đà)

Những ánh mắt của Trí Huệ Bát Nhã thoát ra khỏi vòng tham sân si tục lụy, ánh mắt của lương tri sáng soi từ linh hồn tiền kiếp sâu thẳm, ánh mắt huyền vi của Chánh Niệm, chuyển hóa khổ đau, sợ hải, tuyệt vọng và chán chường, ánh mắt Bồ Tát chấp nhận tất cả oan khiên của cõi đời .. như một khoảnh khắc chiêm bao của hoàng lương mộng,..

Ôi tiết nhịp thiên tài hay quỉ mị
Xô hồn ta lảo đảo giữa tường cao
Trưa dài lắm ta luân hồi vô thủy
Đổi hình hài con mắt vẫn đầy sao

(Tuệ Sỹ)

Người mắt biếc ngây thơ ngày hội lớn
Khoé môi cười nắng quái cũng gầy hao
Như cò trắng giữa đồng xanh bất tận
Ta yêu người vì khoảnh khắc chiêm bao.

Thoáng Chốc (Tuệ Sỹ)

Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang
Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn

(Tuệ Sỹ)

Lại ác mộng bởi rừng khuya tàn bạo đấy,
Thịt xương người vung vãi lối anh đi.
Nhưng đáy mắt không căm thù đỏ cháy,
Vì yêu em trên cây lá đọng sương mai.

Ác Mộng Rừng Khuya (Tuệ Sỹ)

"Trong đáy mắt chuyện đời như mây trôi nổi" (Nhãn để phù vân khan thế sự) . Khi nhắm mắt lại, trôi vào giấc ngủ thấy mộng thì cũng là chuyện thường tình..Mở mắt ra nhìn đời .. thì đời cũng chỉ là giấc mộng “khai nhãn mộng” .. hư hư thật thật ..
thì đời có phải là sắc sắc không không như thi sĩ Nguyễn Du đã nói :

Trần thế bách niên khai nhãn mộng
Hồng sơn thiên lý ỷ lan tâm
Bồi hồi đối cảnh độc vô ngữ
Bạch phát sổ hành thùy ngã khâm

La Phù Giang Thủy Các Độc Tọa (Nguyễn Du)

Mở mắt trăm năm đời mộng ảo
Hồng Sơn nghìn dặm chạnh lòng đau
Ngậm ngùi đối ảnh, thân hiu quạnh
Áo rủ đôi hàng tóc trắng phau

(Hải Đà phỏng dịch)

Tưởng bây giờ là bao giờ
Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao ..

Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Mắt ngọc biểu tượng cho những hình ảnh trân quí, không vẫn đục của thời lưu bút ngày xanh, chiều râm ran tiếng ve sầu, nỗi buồn vu vơ của tiếng trống sân trường, hoài niệm xanh phiêu bồng theo gió hạ, thoáng hương thơm của nắng mới phượng hồng . Đó là những hình ảnh thật bình dị dễ thương của một thời hoa mộng : có nắng cười và có mắt xanh như ngọc , cùng hạ rong chơi, tình tứ làm sao !

Mùa xanh mắt ngọc
Như là em ngoan
Hạ huyền suối tóc
Trên vai dịu dàng
Ta mời em về
Cùng hạ rong chơi
Nắng cười trong mắt
Trên hồng đôi môi

Mùa xanh mắt ngọc (Linh Lan)

Từ em
mắt ngọc long lanh
Tóc mây
phủ kín kinh thành thương yêu
Từ ta
phố xá hoang liêu
Hồn thơ lãng đãng
những điều vô ngôn

(Phạm Ngọc)

Ánh mắt đã tỏa ra những tia vô hình có sức mạnh tiềm ẩn bám chặt vào tâm tư, trí nhớ và tình cảm của người đối diện, dẫu cách xa rồi vẫn còn nhớ mãi … như Xuân Diệu đã tưởng tượng trong một buổi sáng mùa thu, cùng người đẹp thăm hồ nước trong veo, giữa cảnh đẹp thanh tịnh, nên thơ hữu tình, đã hình dung đôi mắt ngọc của người yêu dấu :

Cuối thu vàng núi quanh bờ
Nước non trong sạch ai ngờ thần tiên
Em cười, đôi ngọc mắt đen
Nửa in sắc nước nửa đen sắc trời

(Xuân Diệu)

Có thi nhân "của buổi chiều trở mình hoang vắng" , chưa rời bỏ được bâng khuâng xao xuyến của tuổi thanh xuân, bỗng muốn viết cho người tình một bài thơ ...cũng chỉ vì "Ngọc Mắt, em xanh" ..

Xoay người lại nơi em giọt nắng,
trở mình qua, kìa, Ngọc Mắt em xanh
Đôi chim khuyên thỏ thẻ trên cành
sao cười cợt cho tôi thèm giọng nói .
Hỏi ai đợi chờ mà không hề mòn mỏi
ngước mắt hoài cũng thèm chút trăng sao ...

Ngọc Mắt (Hằng Hà Sa)

Những ánh mắt "liêu trai" , lênh đênh giữa hai bờ ảo thực, lãng đãng khói sương, có nét đẹp cổ kính, chỉ còn biết cảm nhận trong hồn, khó mà cắt nghĩa thành lời:

Tặng em một đóa hồng tươi
Hạt thu còn đọng mắt người liêu trai
Xin em nhẹ gót nhung hài
Cho anh ngắm bước trang đài lụa bay

(Trần Thiện Hiệp)

Mắt em đổ lệ liêu trai
Rừng chong mắt đợi đêm dài sao sa
Thuyền ta lạc giữa ngân hà
Mái chèo khua động nguyệt tà vỡ tan

(VNL)

Có thi nhân đã muốn những hạt nước mắt hóa thân thành những hạt ngọc, dầu đã đắm chìm trong biển cả của đau thương và tuyệt vọng :

Lẽ nào biển không mặn bằng nước mắt
Sóng cồn cào ôi sóng thắt bờ dương
Phút nông nổi vạn cánh buồm nghiêng ngả
Bỗng dị hình một vết đau thương
Làm sao biết bão giông từ đâu đến
Khi bình yên mặt biển quá tinh khôi
Làm sao biết mỗi lần anh sai hẹn
Khi bên em anh say đắm tuyệt vời?

Nước Mắt Biển (Đinh Thu Hiền)

Từ ánh mắt anh trao hôm ấy
Em ngỡ ngàng lệ nhỏ từng đêm
Chiều chiều con sóng triều lên
Mờ mờ ảo ảo tim mềm khóe mi....

(Vương Uyên)

Thi sĩ Xuân Diệu đã nói đến những giọt nước mắt đau thương của nhân loại :

Trăm ngàn kiếp lệ cuốn theo sông
Biển chứa long lanh sóng vạn trùng
Trái đất ba phần tư nước mắt
Đi như giọt lệ giữa không trung

Lệ (Xuân Diệu)

Đôi mắt có vẻ buồn vời vợi thấm thía vô cùng là đôi mắt Thu. Chiều thu đã vô tình rũ xuống muôn lớp bụi thu mờ trong đôi mắt sầu cô quạnh. Người lữ khánh ở giữa khung trời tĩnh mặc vô ngôn, ngậm ngùi cay đắng đã tự hỏi :

Mòn con mắt sầu đưa từ cổ độ
Bụi thu mờ ai phủi với hai tay

(Bùi Giáng)

Tâm tư có thể là hoài vọng đau đớn, nhưng những ánh mắt mùa thu phải diễm lệ, mang dáng đẹp man mác u hoài giữa cõi mộng phiêu bồng . Đôi mắt đã được thi nhân ví như hồ thu xanh biếc, trong vắt tựa pha lê để người tình soi bóng ..

Mắt em là cả hồ thu,
Tiếng em thánh thót như ru men tình.
Ước sao chỉ có đôi mình.
Nhưng đâu chỉ có chúng mình ước ao?
Đêm nào ngước mắt trông sao,
Cùng em, mơ ước nơi nào viễn du.
Nhìn em, đáy mắt hồ thu,
Anh quên giấc mộng viễn du nơi nào.

Mắt Biếc (TG)

Đôi mắt sầu mộng đó là nơi chốn bình an để những nàng thu ra đi rồi lại trở về, vẫn luôn tha thướt và kiễu diễm :

Và rồi mùa thu về trong mắt em
Hàng cây lá úa xanh xao nhiều
Vòng tay khép kín đôi mi nồng
Chuyện mình ngày xưa đành xin lãng quên
Cuộc tình đã chết theo thu tàn
Người về đấy xin chọn giấc mơ

Mắt thu (nhạc Ngô Thụy Miên)

Từ đôi mắt thu buồn đó đã tuôn ra những dòng lệ chơi vơi . Không có hình ảnh đẹp nào hơn những "giọt nước mắt ngà" …

Nay nhớ đến em như loài hoa thị
Giọt nước mắt ngà lóng lánh cả đời sau...
Nay nhớ đến em như loài hoa thị
Ôi, giọt nước mắt ngà lóng lánh cả đời sau...

Giọt nước mắt Paris (thơ Việt Hải, nhạc Mai Đức Vinh)

Trông áng mây u hoài
Giọt lệ nào thương vay, tình đành tràn mi cay
Đau thương xé môi gầy mà lòng vẫn mơ say
Ôi giọt nước mắt ngà cho cuộc tình đầu tiên

Giọt nước mắt ngà (nhạc Ngô Thụy Miên)

Nước mắt hay giọt lệ mà có người cho rằng đó là vũ khí rất lợi hại của người đàn bà. Ai lại không cảm thấy bàng hoàng, sửng sốt, ngậm ngùi, chua xót, đau đớn, nao lòng với những cảm giác biến thiên vô cùng tận.. khi thấy người tình đang khóc, với những giọt lệ chảy ròng trên đôi má … Đã có nhiều từ ngữ để diễn tả nước mắt như giọt lệ, giọt châu, giọt tương, giọt hồng, giọt ngọc, giọt hoa, giọt sương, giọt lòng …Khóc để vơi đi nỗi buồn phiền da diết, để trút bỏ nỗi niềm u uất trong lòng. Mỗi nhà thơ đã dùng những cảm xúc bén nhạy, những tư duy lúc chân chính bộc bạch, lúc trừu tượng hư ảo, những tư tưởng khúc chiết, hình ảnh hài hòa, từ ngữ sâu sắc, ẩn dụ súc tích để chấm phá những "giọt lệ" đa tình đa cảm, muôn màu muôn sắc:

Ai buồn ai khóc thiết tha
Tui vui tui cũng chan hoà giọt châu

(Ca Dao)

Ai làm Nam Bắc phân kỳ
Cho hai giòng lệ đầm đìa nhớ thương

(Ca Dao)

Sầu mong theo lệ khôn rơi lệ
Nhớ gửi vào thơ nghĩ tội thơ

Trơ Trọi (Quách Tấn)

Chăn gối cùng nhau những ấm êm
Bỗng làm ngọc nát bỗng châu chìm
Đầm đìa giọt lệ khăn hồng thắm
Lạnh lẽo đêm xuân giấc mộng tìm

Linh Phượng (Đông Hồ)

Kẻ thang người thuốc bời bời,
Mới dằn cơn vựng, chưa phai giọt hồng.
Hỏi: Sao ra sự lạ lùng?
Kiều càng nức nở mở không ra lời.

Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Nỗi mình thêm tức nỗi nhà,
Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng !

Truyện Kiều (Nguyễn Du)

Một đêm quán nước trăng mờ
Kề hương tựa phấn những ngờ chiêm bao
Gió xuân cười gượng bông đào
Lỏng tay vòng ngọc, hoen bào giọt châu

Chia tay (Vũ Hoàng Chương)

Chuỗi ngọc chàng cho em, mất rồi !
Còn đây một chuỗi Tiếc - thương dài
Và đây, vạn giọt lòng ngưng đọng
Ý ngọc Tình châu chớp mắt rơi ....

(Đông Hồ)
 
Xin em hãy khóc nồng nàn từ con tim
Xôn xao giòng nước mắt hết buồn phiền trong em
Khi ta đã có nụ cười ở trong tim
Giọt sương trên mí mắt là mặt trời, mặt trời dịu êm...

(Thanh Tùng)

Khi cây chết, ta là chim bơ vơ
Khi không gian đã hết những đợi chờ
Khi trưa xuống khóc trên lòng sông bể
Ta muốn ta mai sau là hạt lệ
Khóc trên lòng hậu thế cũng đau thương

(Chế Lan Viên)

Đôi mắt rất cần thiết cho những giọt lệ tuôn trào, để vơi đi những sầu khổ u uất, những đau thương dằn vặt, những nghẹn ngào tức tưởi, như một thi sĩ ngoại quốc đã kêu gào : "Chỉ Cần Đôi Mắt" để đánh đổi lấy tất cả những phần còn lại trong cơ thể con người :

Hãy cưa đôi chân của tôi đi
Để tôi khỏi lang thang
Hãy xẻo đôi môi của tôi đi
Để tôi không còn hôn em được nữa
Hãy chặt đôi tay của tôi đi
Để tôi không thể ôm em
Hãy đập vỡ trái tim của tôi
Để nó không làm tôi điên dại

Xin hãy để lại cho tôi đôi mắt
Để tôi khóc người tình
Đã mất hút của tôi ... 

Chỉ Cần Đôi Mắt  (M. Beinouk -Romania)
Phạm Viết Đào dịch

Nói về khoa học hình thể, thì con mắt ai cũng đều được cấu tạo giống như nhau. Nhưng hình ảnh của mắt trong thi ca có nhiều biểu tượng phong phú khác nhau .Con mắt là "cửa sổ của linh hồn" và còn là "chiếc cầu" huyền ảo giao kết nhịp tình của hai kẻ say đắm nhìn nhau, trên dòng sông của tin yêu và mộng ước . Cửa sổ đó đã rộng mở cho cõi lòng thênh thang, ở bên ngoài song cửa là khu vườn thầm kín riêng tư của cỏ xanh hoa thắm, hương thơm triền miền bát ngát, nơi chốn tình tự để hai tâm hồn giao cảm và thông đạt. Ánh mắt là bóng mát cho lữ khách dừng chân, một nơi chốn rất thân thương quen thuộc, có hoa thơm, cỏ lạ, có bướm, có tiếng chim, nhạc suối, một nơi đã ghé vào thì chẳng muốn rời xa. Mắt em phải là dòng sông của trăng gió nhớ thương, của cỏ cây tươi mát, thân tình gần gũi, quyến luyến làm sao. Những dòng sông đó đã đem lại những phù sa nồng đậm, tô bồi cho tâm hồn thi nhân giàu cảm xúc:

Có hoa nào qua mùa không héo?
Có tiếng nào giàu đẹp hơn không?
Mắt em là một dòng sông
Thuyền anh bơi lội giữa dòng mắt em.
Đàn "nguyệt dạ" hương đêm bay lạc
Gì buồn hơn tiếng vạc lưng chừng?
Phép gì khỏi nhớ đừng trông
Mắt em bỏ túi, vắng lòng đem soi.

Đôi Mắt (Lưu Trọng Lư)

Vừng trăng lên mái tóc mây
Một hồn thu lạnh mơ say hương nồng
Mắt em là một giòng sông
Thuyền ta bơi lội trong giòng mắt em

(Lưu Trọng Lư)

Anh nhớ sông có nguyệt lạ lùng
Có trời lau lách chỗ hư không
Em tìm âu yếm trong đôi mắt
Thấy cả vô cùng dưới đáy sông

(Nguyên Sa)

Trên dòng sông đó, khi màn đêm buông xuống, ánh trăng vằng vặc … có cảnh sắc nào đẹp hơn …Nguyên tiêu là đêm rằm tháng giêng, ánh trăng trong sáng tròn trịa, lung linh tỏa sáng, và đôi mắt tròn và trong đã được ví như trăng nguyên tiêu. Cảnh trời cao mây nước bập bềnh, trăng soi lồng lộng, tạo nên một bức tranh thủy mặc thi vị với những nét chấm phá tuyệt vời. Ánh mắt nguyên tiêu thơ mộng, lãng mạn, mang vẻ đẹp kỳ diệu, sâu thẳm, trải rộng tận cùng theo ánh trăng soi mênh mang bát ngát khắp bốn phương trời…

Đôi mắt em về thuở nguyên tiêu
Hồn trăng soi bóng giải lụa điều
Thẹn thùng trăng trốn sau cành liễu
Khép nép nhìn em dáng mỹ miều

Điệu lý câu hò rung bạch nguyệt
Khuôn trăng mờ ảo dấu xuân thì
Đò ai neo giữa giòng sông nhớ
Khoang phủ sương đầy lệ thấm mi

Giữa làn sóng mắt mênh mang gió
Khua mái ân tình qua bến sông
Sóng triều dâng mãi hồn say khướt
Đôi mắt em buồn nét cổ phong

Khép vành môi nguyệt trăng say ngủ
Bên cạnh rừng mơ bỡ ngỡ chờ
Tương tư cặp mắt sầu hoang dã
Sương xuống trời im đọng tiếng thơ

Đôi Mắt (VNL)

Hình ảnh của mắt là dòng sông tươi mát với hàng tre soi bóng, là hồ thu thanh khiết, tĩnh lặng và êm đềm, là kính gương trong sáng phản chiếu hồn thi nhân, là con suối róc rách ngân vang tiếng nhạc, là muôn ánh sao đêm lung linh tỏa sáng, cho những cặp tình nhân thao thức ngồi tình tự … là tất cả những hình ảnh đẹp nhất nói hộ giùm nỗi lòng và cảm xúc chân tình của người thơ :

Mắt em là hồ thu
Xanh trong và bình lặng
Ánh nhìn thật hiền nhu
Dịu dàng như giọt nắng

Mắt em như kính gương
Anh soi hồn hạnh phúc
Thấy tràn đầy yêu thương
Lòng rộn ràng nhạc khúc

Mắt em là sao đêm
Mỗi lần em nhấp nhánh
Sóng hồn dâng êm êm
Lòng anh rung động mạnh …

Đôi Mắt Người Yêu (Nguyên Đỗ)

Mắt em con suối mặn mà
Rừng khuya bóng đổ nguyệt tà quạnh hiu
Hạc cầm động bước chiêm bao
Ước gì nguyệt đã sa vào mắt em ...

(VNL)

Trải lòng phơi giữa đêm sương
Sao khuê một dẫy bỗng tuôn mắt đầy
Hoa sương nở ửng bàn tay
Đêm vàng như suối chảy dài mắt em ...

(VNL)

Đôi mắt đen huyền sâu thẳm của "dáng trăng tròn đáy mắt em sâu" đã được người nghệ sĩ ví như giếng nước trong veo :

Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỷ niệm trong tôi
Rơi như tiếng sỏi
trong lòng giếng cạn
Riêng những câu thơ còn xanh
Riêng những bài há còn xanh
Và đôi mắt em
như hai giếng nước

Thời Gian (Văn Cao)

Đôi giếng mắt đã chứa trời vạn hộc;
Đôi bờ tai nào ngăn cản thanh âm :
Của vu vơ nghe mãi tiếng kêu thầm ...
Của xanh thắm thấy luôn màu nói sẽ ...

Cảm Xúc (Xuân Diệu)

Cái góc đẹp đẽ mơ mộng nhất trong con người phải là nơi ẩn mật của đôi "mắt đen hiền lấp lánh ánh sao đêm", ở nơi đó đã phát sinh những niềm khao khát mãnh liệt nhất, trân quí nhất của trái tim yêu nhạy cảm với từng nhịp đập hơi thở, rạo rực và thảng thốt với từng thay đổi bất ngờ, để chìm đắm vào cơn mê lúc nào chẳng hay ...

Men chưa lên mà lòng say đắm đuối
Mắt đen hiền lấp lánh ánh sao đêm
Môi mộng ngọt cho tình si thao thức
Rồi vào mơ ta gọi mãi tên em

ttdung (gui HD)

Có những đôi mắt đẹp một cách diễm lệ cao kỳ ... đã trút tất cả phong vận tài hoa vào "chân dung nàng Thơ", và từ ánh mắt đó thơ bỗng chuyển mạch giao tình, bộc phát những âm hưởng kỳ lạ :

Tháng sáu, mùa xa cách
Tháng bảy, buồn mưa Ngâu
Chân dung em trên vách
Người đây, người nơi đâu?

Mắt em vương ánh hồng
Vương vấn ai trong lòng
Hoa xoan đương rộn nở
Biết chăng ai chờ mong ...

Chân Dung Nàng Thơ (Toàn Phong)

Thơ vang vọng những lời tình tự dấu yêu, triền miên bất tuyệt và bay bổng mù khơi, những hứa hẹn chung tình năm tháng, những đêm dài trằn trọc tương tư vì đôi mắt, đó là những niềm tin yêu hy vọng trong tận cùng cuộc sống ...Ánh mắt đó là cõi thơ ảo mộng, một nơi chốn để những bông hoa diệu ngữ tưng bừng hé nở phô trương :

Đài trang, đôi mắt nhung huyền
Sao nhìn mà bắt ưu phiền tung bay ?
Dìu tâm tư ngả mơ say
Cho ta quên những tháng ngày long đong
Từ quan, treo ấn thong dong
Thả thuyền suối tóc xuôi dòng thần tiên.
Mảng vui lạc ngả Đào Nguyên:
Xin cho tá túc vì quên đường về...

(Đào Tiến Luyện )

Mắt còn có một biểu tượng độc đáo như "đôi mắt thuyền độc mộc" lướt nhẹ trong hồn .. khi những giọt nắng chiều long lanh đậu trên mắt môi người tình …biển sầu sóng mắt dâng cao, thuyền tôi độc mộc trôi vào mắt em ..

Buổi chiều vàng như thóc
Gạt xuống từng khe xanh
Đôi mắt nàng long lanh
Chất nồng nàn nắng quái

Nắng chiều như hoa chanh
Lung linh từng sợi tóc
Mắt em, thuyền độc mộc
Chèo lướt trong hồn ta
.........
Ta trở thành cái cốc
Đọng nắng chiều long lanh
Đôi mắt thuyền độc mộc
Em thả xanh hồn ta

Đôi Mắt Thuyền Độc Mộc (Phạm Thiên Thư)

"Mắt thuyền độc mộc" là ẩn dụ sâu sắc, vẽ lên bức chân dung tươi mát, linh động, qua những nét thơ phiêu diêu mơ màng, tạo ra những làn sóng thu ba rung cảm ngọt ngào, khơi nguồn những ấn tượng diễm lệ trong tâm khảm người đọc:

Lung linh áo lụa
Tóc xõa trên vai
Mắt thuyền độc mộc
Môi mộng mày ngài.

Hoa trắng bay bay
Trăng rằm thiếu nữ
Tím biếc tình đầy
Ngàn thu nỗi nhớ.

(Pham Ngọc)

Người tình có thể nhìn vào đôi mắt buồn vời vợi ..khắc sâu vào tâm khảm, nhớ mãi, dù ngày hay đêm, đang mê hay tỉnh, và ánh mắt đó vẫn hoài nhấp nháy như những vì sao trên trời cao, lắng sâu vào tâm hồn, cô đơn, thầm lặng và tình yêu ngàn đời mãi không quên. Đôi mắt lung linh tỏa sáng, một thứ ánh sáng dịu dàng quyến rũ vô cùng, ánh mắt đó đã được ví như những vì sao lấp lánh trên màn trời đêm .. vẫn phản chiếu trong tâm hồn người thơ dù ở bất cứ phương trời nào xa lắc xa lơ:

Anh nằm trên võng đồi cao
Mắt em là đó : vì sao trên trời
Đong đưa chiếc võng mình tôi
Trời ơi có biết là tôi nhớ nàng ..

Đỉnh Nhớ (VNL – Hiệp Đức 1975)

Sao rơi ánh mắt anh xem,
Cầu trời sao sáng bên rèm bờ mi,
Trăng sao đáy mắt xuân thì,
Trong bờ mắt ấy anh mi sao trời...

Sao rơi trong mắt em (Việt Hải)

Đừng nói với nhau bằng đôi mắt
của ánh đèn màu nhấp nháy
Như những nỗi buồn đen vô vọng
Anh vẫn nhớ mắt em
là ánh sao mùa Đông
Những ngọn lửa nhỏ
thắp trong anh ánh sáng dịu dàng

Mắt Đêm (Hồ Ngạc Ngữ)

Khoảnh khắc thời gian nghỉ cánh bay
Không gian thu hẹp dưới đôi mày
Ta nghe cả một bầu trăng sáng
Rót cả vào đôi mắt đắm say
Men trăng riêng mắt ai đầy
Buồn cho những kẻ đêm này thề hoa
Lại cười cho lứa đôi ta
Chiếm vầng trăng để... vẫn là đêm xuống

Mộng Vẫy Đầy (Vũ Hoàng Chương)

Đôi mắt còn được các thi nhân ví với Sao Hôm và Sao Mai, tên gọi thông thường của Sao Kim. Sao Kim là hành tinh trong hệ mặt trời, đứng hàng thứ hai kể từ Sao Thủy ra, có màu sáng xanh . Sao Kim rất dễ nhìn thấy vào bầu trời đêm, có lúc ở phía Tây sau khi mặt trời lặn một lúc rồi biến mất (gọi là sao Hôm), có lúc ở phía Đông trước khi mặt trời mọc (gọi là sao Mai). Với ánh sáng rực rỡ giữa ban đêm, các nhà thiên văn phương Tây đã đặt cho Sao Kim cái tên "ngôi sao của thần Vệ Nữ" tức là nữ thần sắc đẹp . Nhiều thi nhân đã ví đôi mắt của người tình với những vì sao nầy. Phải chăng những giây phút hiện hữu của Sao Kim là lúc mà thi nhân bắt được cái đẹp của thiên thu vô tận trong ánh mắt giai nhân:

Sao Hôm như mắt em ngày ấy
Rớm lệ nhìn tôi bước xuống tầu

Đêm Sao Sáng (Nguyễn Bính)

Đợi ai trăng rõi hoa buồn
Vắng em từ thủa theo buồm gió xuôi
Chiều chiều mở cổng mây trôi
Chênh vênh núi biếc mắt ngời sao Hôm

Đưa Em Tìm Động Hoa Vàng (Phạm Thiên Thư)

Tôi muốn ví mắt em như một vì sao
Chưa có ở trên đời
Một vì sao: ngủ muộn hơn sao Hôm
Dậy sớm hơn sao Mai
Mà lòng tôi vẫn nhìn
Chưa bao giờ chớp mắt
Như em vẫn nhìn
Nụ cười của em
Trong mắt tôi...

Tự Do (Nguyên Sa)

Thơ tình chất ngất chơi vơi
Tiếng em khúc khích trêu cười cợt ai
Hãy là ánh mắt sao mai
Cho tôi phờ phạc đêm dài nhớ nhung

Hãy là (VNL)

Sáng nay anh thấy hai sao Mai
Một trong mắt bé một trên trời
Tim vui anh thốt lên thành tiếng
Chợt thấy tình cười trong miệng ai

Lá Tương Tư (Mường Mán)

Mắt là biểu tượng của những gì lung linh tỏa sáng, vĩnh hằng và cao rộng như ánh trăng soi vằng vặc, như trời sao lấp lánh giữa màn đêm huyền ảo ... nhưng biểu tượng thật gần gũi thân tình có phải "mắt em là ngọn nến" trong tháp ngà chiêm bao, nồng nàn và ấm áp, chập chờn và rạo rực, một ánh mắt của nỗi buồn cao sang, lãng mạn nhẹ nhàng:

Có lần em đã đến
Giữa cung trời mưa sa
Mắt em là ngọn nến
Lung linh nở ngàn hoa
Thuyền tình em đậu bến

(Đinh Nguyên)

Mắt là sông , là biển , là nước … dưới những đêm vàng thao thức tình tự, trên bãi mộng trăng sao, ngọt ngào trầm lặng và tha thiết làm sao …nhưng cũng đã tạo nên những cơn sóng tình chao động vỗ mãi cho đời nhau nhung nhớ :

Lạ gì con mắt người dưng
Sao xao xuyến sóng giữa lòng trời xanh

Long Hải (Hồ Ngạc Ngữ)

Thi sĩ Đinh Hùng trên "Đường Vào Tình Sử" đã hình tạo một vùng thẩm mỹ của ngôn ngữ và cảm xúc mà trong đó đôi mắt gợi cảm đã có một sức ám ảnh mãnh liệt, làm thơ trở nên phong phú giàu biểu tưởng, chứa đựng nhiều hình ảnh, lung linh muôn màu sắc :

Và dĩ vãng ngủ trong hồ cẩm thạch
Của đôi mắt sáng màu trăng mặc khách,
Thời gian qua trên một nét mi dài .
Núi mùa thu buồn gợn sóng đôi vai,
Dòng sông lạ trôi sâu vào tâm sự .
.....
Ôi cặp mắt sáng trăng xưa hò hẹn,
Có nghìn năm quá khứ tiễn nhau đi .
Anh vịn tay số kiếp dẫn em về,
Nhìn lửa cháy những lâu đài mặt biển.

Đường Vào Tình Sử (Đinh Hùng)

Có thể nói mỗi thi nhân Việt Nam đều mang một ấn tượng đẹp về đôi mắt, và không nhiều thì ít những vườn thơ kiều diễm của họ đều điểm tô cho ánh mắt của giai nhân dù vui hay buồn với tất cả cảm xúc rung động chân tình thăm thẳm tận trái tim thơ :

Khi em vui núp vào thơ
Núp quanh núp quẩn núp vừa ngực anh
Để khi chân nhỏ về hành
Anh còn đôi mắt lộng quanh tiếng cười

(Nguyễn Nam An)

Đôi mắt em lặng buồn
Nhìn thôi mà chẳng nói
Tình đôi ta vời vợi
Có nói cũng không cùng …

(Lưu Trọng Lư)

Đôi mắt người ngây thơ
Không hề vương vấn tội
Có chở tình ta theo
Tới cõi nào diệu vợi ?

(Nguyễn Tất Nhiên)

Ánh mắt mở ra, khép lại trong một cõi mộng, hoang vắng cô liêu, không bóng dáng, không thanh âm, nhưng nơi đó kết tinh những nét đẹp hằng cửu, đó là những nét phong vận diệu tình của những vần thơ, dòng nhạc suy tôn ánh mắt người tình . Nhưng còn có những đôi mắt linh động trong những bức tranh họa tuyệt vời ...
Họa sĩ Leonardo da Vinci đã nổi tiếng nhờ bức danh họa Mona Lisa, còn có tên là La Gioconda, mà điểm đặc trưng của bức chân dung này là nụ cười và ánh mắt. Điểm làm chúng ta phải chú ý và ngạc nhiên là mức độ thật của bức chân dung với nụ cười và đôi mắt có vẻ sống động, như người thật đang chăm chú nhìn chúng ta, và có tâm hồn suy tư . (She really seems to look at us and to have a mind of her own- Nicholas Pioch).
Khi Trường Đinh xem tranh "Mái Tóc" của HKL, đã thảng thốt vì đôi mắt đẹp của người con gái trong tranh, có đôi lời bộc bạch :
"
Hình như trong ánh mắt của người con gái có những tiếng nét rất ẩn riêng, rất luyến lưu, vấn vương một nỗi niềm sâu hút, như con xoáy lòng của hoài mong, như biển sóng tâm tư của ước mơ, như vùng thi lãng của mộng, như một sự lặng nín phải đành của tiếc nuối ...
Đôi cánh ngữ tự đi cùng là góp sắc màu để tô điểm thêm một góc nhìn trên cái đẹp của tranh nhưng khó thể dệt thêu được hết ý của tranh bởi nét múa tạo hình của cọ vẽ đã là rừng ngôn ngữ vô hình cho "cảm" và "tri" vượt ngoài mọi giới hạn hữu thể "
  Trường Đinh (Vài Nét Cảm Khi Xem Tranh của HKL)
Thơ, nhạc và họa đã chắp cánh bay vào khung trời hoài niệm, nồng nàn và tha thiết của đêm dài hun hút lấp lánh muôn vạn vì sao như những giọt lệ lung linh trên khóe mắt người tình, không ước hẹn mà hoà chung nhịp sống với tao nhân mặc khách ...

Có rất nhiều tình khúc ngợi ca đôi mắt, tôn vinh ánh mắt biết bao mà kể xiết như :Thu Trong Mắt Em, Giọt Nước Mắt Ngà, Trong Mắt Em Là Biển Nhớ (Ngô Thụy Miên), Thu Trong Mắt em (Phạm Anh Dũng), Ngủ Đi Em (Phạm Anh Dũng, Vương Ngọc Long), Nước Mắt Rơi (Phạm Duy),Trong Đôi Mắt Em (Trần Quang Lộc), Mắt Buồn, Đôi Mắt Người Sơn Tây (Phạm Đình Chương), Mắt Đêm (Hoài An), Mắt Đẹp (Tuấn Khanh), Mắt Em Buồn, Đôi Mắt Người Xưa (Trúc Phương), Mắt Lệ Cho Người (Từ Công Phụng), Mắt Lệ Cho Người Tình (Phạm Mạnh Cương), Màu Mắt Nhung, Mùa Xuân Trong Đôi Mắt Em (Đức Huy), Mắt Biếc (Cung Tiến), Giọt Sương Trên Mí Mắt (Thanh Tùng), Đôi Mắt Nào Mở Ra , Những Con Mắt Trần Gian, Nắng Thủy Tinh (Trịnh Công Sơn), Đôi Mắt Thuyền Độc Mộc (Võ Tá Hân , Nguyễn Tuấn), Nước Mắt Paris (Mai Đức Vinh, Việt Hải), Đôi Mắt (Mai Đức Vinh, Vương Ngọc Long), Tình Yêu Mắt Nai , Mắt Huế Xưa (Quốc Dũng) , Mắt Em Vương Giọt Sầu (Đăng Khánh), Lệ Đá (Trần Trịnh- Hà Huyền Chi) ...
rất là nhiều, cơ man nào mà kể xiết .. Những dòng nhạc như những con suối róc rách trầm bổng cung bậc, sâu lắng và dạt dào, tuôn tràn lai láng, tô son điểm phấn cho nhan sắc, giữa muôn vàn khung cảnh : nhớ thương, sầu mộng, u uẩn, ngang trái, cô liêu, ray rức, bàng hoàng, trắc trở, phủ phàng v.v…

Trong văn chương nhân gian Việt Nam qua ca dao va tục ngữ cũng đã diễn tả đôi mắt con người với những tính tình biểu lộ qua ánh mắt, màu mắt, hình dạng mắt v.v… mặc dầu những nhận xét qua ca dao tục ngữ về con mắt và tính tình con người chỉ có tính cách phiếm diện mà thôi, chứ không thể nào áp dụng cho mọi hoàn cảnh. Vài câu ca dao diễn tả con mắt đẹp như :

Trời sinh con mắt là gương
Người ghét ít ngó, người thương ngó hoài

Những người con mắt lá răm,
Lông mày lá liễu đáng trăm quan tiền

Chín thương cô ở một mình
Muời thương con mắt có tình với ai…

Dân ca Việt Nam có câu:
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt
Đèn thương nhớ ai
Mà đèn không tắt
Mắt thương nhớ ai
Mắt ngủ không yên
Đêm qua anh những lo phiền
Lo vì một nỗi không yên một bề …
 
KẾT LUẬN : Trong ngũ quan của con người, mắt phải là giác quan trọng yếu nhất … Nếu bắt buộc phải lựa chọn một trong năm ngũ quan, thì chúng ta tin chắc rằng không ai muốn sống một cuộc đời tăm tối mù loà giữa bóng đêm vây quanh phủ kín, mặc dầu trong cuộc sống thăng trầm dâu bể, khi mở mắt ra có thể gặp "những điều trông thấy mà đau đớn lòng", nhưng con người vẫn chấp nhận "thấy được" còn hơn là "mù lòa".  Khi thi sĩ Bùi Giáng đã nói : " Người hai con mắt khóc người một con", thiết tưởng rằng nếu không còn một con mắt nào cả .. thì lúc đó "người một con mắt khóc người không con" , như vậy còn một chút gì để thấy, để nhìn dù là chút ánh sáng mờ ảo, vàng vọt, leo lắt vẫn là niềm hạnh phúc của con người, còn hơn là bóng tối âm u mù mịt phủ kín vây quanh ...
Có người nói rằng "Chỉ vì yêu có mỗi đôi mắt mà đi cưới trọn cả một người đàn bà" thật là chí lý lắm thay ! Chính vì vậy mà đôi mắt đã được trau chuốt nâng niu chìu chuộng và suy tôn trong nhiều áng thơ tình diễm tuyệt, trong những dòng nhạc ru ngủ hồn người. Đôi mắt đã làm cho thi ca đầy hương vị, màu sắc, nồng nàn, và sống động muôn đời .

Hải Đà-Vương Ngọc Long
7-2003

Thơ đa ngữ

1-Les Yeux


Bleus ou noirs, tous aimés, tous beaux
Des yeux sans nombre ont vu l’aurore
Ils dorment au fond des tombeaux
Et le soleil se lève encore.

Les nuits plus douces que les jours
Ont enchanté des yeux sans nombre
Les étoiles brillent toujours
Et les yeux se sont remplis d’ombre

Oh! Qu‘ils aient perdu le regard!
Non, non, cela n’est pas possible
Ils se sont tournés quelque part
Vers ce qu‘on nomme l’ invisible

Et comme les asters penchants
Nous quittent, mais au ciel, demeurent
Les prunelles ont leurs couchants
Mais il n’est pas vrai qu‘elles meurent

Bleus ou noirs, tous aimés, tous beaux,
Ouverts à quelque immense aurore,
De l’autre côté des tombeaux,
Les yeux qu‘on ferme voient encore.

Sully Prudhomme
(1839-1907)

The Eyes

Blue or black, all endearing and beautiful,
The unnumbered eyes intercept the light at dawn.
They sleep at the bottom of tombs
As the sun keeps rising.

Nights that are milder than days,
Have enchanted the unlisted eyes.
While stars continue to sparkle in the firmament,
The eyes draw a veil of shade.

Oh! They have lost their sight!
No, no, that is not possible,
They have turned their gaze somewhere
Towards an invisible world.

And, as the planets lean on the orbit,
Leaving us to repose in Heaven,
The eye globes have their descent
However not determined to die.

Blue or black, all endearing and beautiful,
Opened to watch a glorious aurora,
On the other side of the tombs,
The eyes that are shut continue to see.

Tran Binh Nhung
Aug 05, 2002


Những Ánh Mắt

Ánh mắt huyền xanh đẹp lạ lùng
Tia nhìn ưng ửng ánh vừng đông
Sầu trong huyệt mộ nằm say ngủ
Rạng rỡ ngoài kia rực ánh hồng

Đêm dài tươi mát dịu ngày qua
Đắm đuối nhìn nhau mãi thiết tha
Lấp lánh khung trời sao sáng tỏ
Mắt nhung đen láy phủ đêm ngà

Mắt chẳng nhìn nhau phải thế không?
Không, không … đâu thể xót xa lòng
Mắt ai khao khát phương nào đó
Tận cõi vô hình mãi ngóng trông

Như những vì sao lặn giữa đêm
Biệt ly… vẫn ở với trời êm
Đôi tròng mắt khép lim dim ngủ
Nhưng chẳng bao giờ chết lặng im

Ánh mắt huyền xanh đẹp dáng hồng
Bình minh vô tận vẫn hoài mong
Nồng say giấc ngủ trong mồ tối
Mắt nhắm nhưng mà vẫn ngóng trông

Vương Ngọc Long phỏng dịch


2-Em Đẹp Như Thơ

Em đẹp như một bài thơ
Hồn nhiên như thể giấc mơ khôn cùng
Mắt nhung rải lối cõi lòng
Tóc huyền quấn quýt một vùng không gian
.Đôi Mắt Em (Sóng Việt)

(Thanh Tâm version)
Quel sera ton nom...
Tu es aussi belle qu'un poème
Aussi pure qu'un rêve perpétuel
Tes yeux veloutés reflètent ton coeur
Tes cheveux d'ébène embrassant les cieux

(Binh Nhung version)
You are as beautiful as a poem
And genuine as an unending dream
Your dark eyes reflect the light on your mind
And black hair delineates a zone in space.

(Viet Hai version)
Honey, you are just pretty as in my poem,
An innocent look comes in a sweet dream,
My hearty feels are obcessed by your velvet eyes,
Your ebony hair twines in a space of so missing.

(Thomas D. Le version)
Sweetheart, you are a lovely poem fine
With comely grace as in an endless dream,
And velvet eyes that do my heart entwine,
With jet-black hair that flies in yond air stream.

3- Đôi Mắt Thơ

Mắt em là một hồ Thơ
Lung linh trong nắng mộng mơ một mình
Mắt em là một rừng Thu
Xạt xaò nắng sớm, vi vu gió chiều
Mắt em hơn mắt nai tơ
Dịu dàng yểu điệu ngác ngơ tuyệt vời
Mắt em hơn mắt bồ câu
Sáng ngời tuyệt mỹ huyền châu nào bằng
Mắt em đã trộm hồn tôi
Một đời tôi lội trong hồ mắt em

Sóng Việt


The Eyes of Poetry

Your eyes are streams of poetry
Shining in dreams solitarỵ
Your eyes are the wood of the fall
Rustling from bright morn to breezy nightfall.
Your eyes are softer than a doés
Gentle, graceful and marvelous.
Your eyes are sweeter than a dovés
Bright, beauteous, peerless in lovẹ
They snared my life in rapturous hold
Drowning in their power my captive soul.

Translated by Thomas D. Le


4- A une dame, Acupunctrice ,
La maitresse de Stage que j'aime en silence.

Chère Madame, je vous aime, vos yeux étant si beaux !
En plein dedans, mon âme errante, voguera longtemps.
Je voudrais, tout en langueur, sur les ailes du temps
Plonger mes yeux innocents dans les vôtres si beaux.

Dans le bleu vert émeraude de vos yeux limpides
Ma barque d'amour glisse sous les saules d'été.
Tant que vous laissez ouverts vos yeux verts lucides
Je nage en plein bonheur en ce beau lac perlé.

Votre langoureux stagiaire en acupuncture

Xuan-Duyet

Vì Đôi Mắt Đẹp

Bạn thân, yêu bạn vì đôi mắt đẹp,
Linh hồn ta bất định sẽ lênh đênh
Lả lướt, giữa sóng mắt yêu của nàng.

Ta muốn thoải mái trên cánh thời gian
Chìm sâu đôi mắt ngây thơ của ta
Trong nước hồ đẹp vô ngàn của bạn.

Giữa xanh ngọc bích của đôi mắt trong
Thuyền ta mê say lượn duới liễu hè.
Bạn cứ mở đôi mắt xanh sáng suốt
Ta bơi hạnh phúc trong hồ trân châu .

Xuân Duyệt - Duyên Thương


5-Summer Poem

I will bring you flowers
every morning for your breakfast
and you will kiss me
with flowers in your mouth
and you will bring me flowers
every morning when you wake
and look at me with flowers in your eyes

Heather Holden

Bài Thơ Mùa Hạ


Tặng anh một đóa hoa cười
Điểm tâm mỗi sáng anh ngồi đợi em
Anh trao em...nụ hôn êm
Miệng thơm đầy cánh hoa mềm thân thương
Anh mang hoa đến bên giường
Khi anh tỉnh mộng đêm trường nhớ em
Mắt anh đầy cánh hoa mềm
Và anh âu yếm nhìn em mỉm cười …

VNL chuyển ngữ

(Trở về Phần 1)